Brunary to wieś w woj. małopolskim, w pow. gorlickim, w gminie Uście Gorlickie. Założona została w 1335 roku przez króla Kazimierza III Wielkiego na prawie niemieckim. Na jej terenie znajduje się cenny zabytek budownictwa drewnianego, a mianowicie cerkiew św. Michała Archanioła, wpisana w 2013 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Obecnie pełni rolę rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Wniebowziętej. 

Cerkiew św. Michała Archanioła została wzniesiona w roku 1797 roku, na miejscu wcześniejszej. Przebudowa, która nadała jej dzisiejszy kształt, miała miejsce w latach 1830-1831. Została wybudowana w stylu północno-zachodnio-łemkowskim, jest konstrukcji zrębowej, z wieżą typu słupowego. Ściany nawy i prezbiterium są oszalowane deskami, zaś wieża jest kryta gontem. Nad wszystkimi częściami świątyni wzniesione zostały wieżyczki baniastymi hełmami, zwieńczone krzyżami. Cerkiew, tradycyjnie, jest trójdzielna. Składa się z części: narteks, nawis, ałtar (w kościele katolickim to odpowiednio: kruchta, nawa, prezbiterium).

Po wejściu do cerkwi, pierwsze na co zwracamy uwagę, to ikonostas. Ikonostas to ozdobna, pokryta ikonami ścianka, odgradzająca prezbiterium od nawy. Ikony zawsze ułożone są w określonym porządku. Najniższy rząd ikon, to ikony namiestne. Pierwsza ikona od lewej przedstawia świętego, najbardziej czczonego na danym terenie, kolejna to Bogurodzica z Dzieciątkiem, następna przedstawia Chrystusa, zaś ostania ikona, zwana chramową, przedstawia patrona danej cerkwi. Pomiędzy nimi znajdują się carskie wrota (pośrodku) zaś z boku, jednoskrzydłowe, tzw. drzwi diakońskie. Kolejny rząd ikon to tzw. prazdniki, czyli ikony obrazujące 12 najważniejszych świąt kościoła wschodniego. Są to: Narodzenie Marii, Wprowadzenie Marii do świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Chrystusa, Ofiarowanie w świątyni, Chrzest Jezusa w Jordanie, Przemienienie na górze Tabor, wjazd do Jerozolimy, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zaśnięcie Bogurodzicy, Podwyższenie Krzyża Pańskiego. Trzeci rząd ikon przedstawia apostołów, zaś czwarty rząd patriarchów i proroków Starego Testamentu. Nad carskimi wrotami najczęściej umieszczone jest przedstawienie Ostatniej Wieczerzy, powyżej ikona przedstawiająca Chrystusa Pantokratora czyli władcę i sędziego wszechświata. Zwieńczeniem ikonostasu jest krzyż.

W brunarskiej cerkwi, barkowy ikonostas pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Wśród ikon namiestnych, pierwsza od lewej przedstawia św. Mikołaja, biskupa Miry, szczególnie czczonego na tych terenach. Na kolejnej ikonie przedstawiono Matkę Bożą z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, czyli jako przewodniczkę, ręką wskazującą drogę, czyli Jezusa. Kolejna ikona przedstawia Chrystusa Nauczającego, który prawą ręką błogosławi, zaś w lewej trzyma księgę. Ostatnia z ikon, czyli ikona chramowa, obrazuje patrona świątyni, św. Michała Archanioła. Przedstawiony został w rzymskiej zbroi, w prawej ręce trzyma miecz, w lewej pochwę. 

Pomiędzy ikonami Matki Bożej i Chrystusa znajdują się carskie wrota, ozdobione wizerunkami czterech ewangelistów. Symbolizują one drzwi do raju. Przez nie może przechodzić tylko kapłan sprawujący nabożeństwo. Po bokach carskich wrót znajdują się tzw. diakońskie wrota. Przyozdobione są XIX-wiecznymi malowidłami autorstwa Michała Stachowicza. Na lewych (północnych) wrotach widnieje postać Melchizedeka, zaś na prawych (południowych) wizerunek Aarona. 

Kolejny rząd ikon tworzą prazdniki, na których wymalowanych jest 12 największych świąt roku kościelnego, z czego dziewieć jest stałych a trzy ruchome. Prazdniki nazywane są też ikonami pokłonu. 

Nad prazdnikami umieszczono ikony przedstawiające dwunastu apostołów. Zaś pośrodku znajduje się ikona Chrystusa Pantokratora siedzącego na tronie. Obok Chrystusa przedstawieni zostali Maryja i św. Jan Chrzciciel, którzy wraz z apostołami, w imieniu wiernych, proszą o łaskę Boga.

Ostatni rząd ikon przedstawia dwunastu proroków Starego Testamentu, którzy zapowiadali narodzenie Chrystusa. Ikonostas wieńczy krzyż z wizerunkiem ukrzyżowanego Jezusa. 

W nawie znajdują się cztery ołtarze. W południowej części, czyli po prawej stronie umieszczono niewielki ołtarzyk Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Obraz, na odnowionej ramie, namalowany został w sierpniu 2021 roku, przez Alinę Kostka-Bernardyn z Tarnowa. Również po lewej stronie znajduje się barokowy ołtarz Przemienienia Pańskiego, pochodzący z początku XVIII wieku. W zwieńczeniu ołtarza mieści się ikona Ostatniej Wieczerzy, zaś powyżej Oko Opatrzności Bożej. Przed II Wojną Światową, cerkiew była sanktuarium Pana Jezusa Przemienionego, którą odwiedzało tysiące pielgrzymów. 

Po lewej stronie nawy znajduje się barokowy ołtarz Matki Boskiej Iljińskiej pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku. Obraz namalowany jest temperą na desce. W ołtarzu kryje się figura Pana Jezusa w grobie, odsłanianą w okresie wielkanocnym. Drugi ołtarz w północnej części nawy, późnobarokowy, pochodzący z pierwszej połowy XVIII wieku, poświęcony został Matce Boskiej Bolesnej. W ołtarzu jest kopia obrazu (Pieta), namalowana w 2003 roku, gdyż oryginał został skradziony.

W nawie warto jeszcze zwrócić uwagę na trzy elementy wyposażenia. Pierwszy to XIX-wieczny, piękny obraz Matki Boskiej Pokrownej, opiekunki wszystkich stanów kościoła (króla, szlachty i chłopstwa).

Kolejny to Grupa Ukrzyżowania, znajdująca się na belce tęczowej. Obok greckokatolickiego krzyża stoją Matka Boska oraz św.. Jan Apostoł. Dawniej, pod belką tęczową stał ikonostas. Po rozbudowie kościoła w latach 1830-1831, kiedy ikonostas został przesunięty, belka wraz z krzyżem pozostała na swoim pierwotnym miejscu. 

Trzecim elementem, na który warto zwrócić uwagę, jest barokowa, XVIII-wieczna ambona. Kosz przyozdobiony jest ikonami czterech Ojców Kościoła, zaś baldachim, co jest wyjątkowe, został zawieszony na belce tęczowej.

Za ikonostasem, niedostępne dla wiernych, znajduje się prezbiterium. Jest to najświętsza część cerkwi. Centralne miejsce, tuż za carskimi wrotami, zajmuje ołtarz. Nad ołtarzem, wsparty na czterech kolumnach, umieszczony został baldachim. A nad nim fresk z Okiem Opatrzności Bożej. Na ołtarzu stoi piękne tabernakulum, w kształcie małej świątyni. Zdobią go cztery ikony, namalowane na blasze, pochodzące z pierwszej połowy XVIII wieku. Przedstawiają kolejno: trzy Maryje idące do grobu, Zmartwychwstanie Jezusa, złożenie do grobu oraz Jezusa błogosławiącego chleb i wino.

Za ołtarzem głównym, został umieszczony kolejny, drugi już w tej świątyni, ołtarz Przemienienia Pańskiego. Zauważyłem również, stojący w rogu piękny feretron, przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Feretron, to mały ołtarzyk, noszony podczas procesji. Na belkach ściennych widnieje napis informujący o przebudowie cerkwi w roku 1830. 

Warto zajrzeć do cerkwi w Brunarach. To prawdziwa perła cerkiewnej architektury drewnianej. Nie będziecie zawiedzeni. POLECAM!!!